समय धेरै भएको छैन | कोभिडको महामारीले ग्रस्त बनाएको जनजीवन विस्तारै सम्हालिदै थियो | बिस्तारै मानिसको चहलपहल सुरु हुदै थियो, सरकारले लक डाउन लाई खुकुलो बनाउदै प्राय हटाएको अवस्था आउदै थियो, अस्पताल, बजार, यातायातका साधन बिस्तारै खुल्दै थिए | सरकारी कार्यालयका कारिन्दा पनि लामो समय घरबाटै र पछी आलोपालो गरी कार्यालयबाट सेवा प्रवाहमा जुटिरहेका थिए | सरकारले भौतिक रुपमा विद्यार्थीलाई नाभेट्नु भन्दै गर्दा पनि शिक्षकहरुले आफ्नै प्रयासमा लुकिछिपी समुदायमा चलाएका घुम्ती कक्षा र रेडियो तथा टेलिभिजन र अन्य तरिकाले संचालनमा रहेका शिक्षण संस्थाका बैकल्पिक सिकाई सहजीकरणका कक्षाहरु भौतिक रुपमा संचालन हुने तरखरमा थिए | राष्ट्रिय परिक्षा बोर्डले कक्षा १२ को परिक्षाको समयतालिका प्रकाशन गरिसकेको थियो भने कक्षा ११ को परिक्षा लिन विद्यालयहरु लाई बाटो खुला गरिसकेको थियो | विस्तारै सडकमा संसाथागत विद्यालयका विद्यार्थी बोक्ने गाडीहरु दौडन थालेका देखिन्थे | बजार , शैलुन , सिनेमाघर खुल्ने तरखरमा थिए | नानिदाएका शिक्षकहरु समयको सदुपयोग गर्दै विभिन्न संस्था र शिक्षकका पेशागत संगठनहरुले संचालन गरेका प्रविधि मैत्री तालिमका कक्षा र कार्यक्रमबाट आफुलाई कम्पुटर सिप र आधुनिक सुचना प्रविधिको सिप र ज्ञानबाट सिंचित गरिरहेका देखिन्थे भने निदाएका शिक्षकहरुको कुरा नै नगरौ , उनीहरुको निद्रा पुरा भएकै थिएन | ती शिक्षक मित्रहरु प्रश्न गर्दै थिए , लक डाउन खुल्यो र ?
यस्तै यस्तै उकुसमुकुस अवस्था र परिदृश्यबाट एक कर्मयोगी शिक्षकको दिनचर्या चल्दै थियो | विद्यार्थी र विद्यालय भनेपछि विहान ६ बजे बाट साँझ ६ बजे सम्म पनि भोक र तिर्खालाई भुसुक्कै बिर्सेर कार्यक्षेत्रमा खटिरहेका थिए ती शिक्षक | प्राचिन ऋषि मुनिहरुले स्वास प्रस्वाश रोकेर योगसाधना गर्दा झैँ छिमेकका विद्यालयहरु योग साधनामा तल्लीन रहेको समयमा पनि ती शिक्षकले आफु सक्रिय भएर कुम्भकर्ण झै गरी सुतेका स्कूले प्रशासक र आपनै पेशागत जातीलाई सक्रिय बनाउने प्रयास गर्दै गरेको भान हुन्थ्यो | यतिको कर्मयोगी र मेहनतमा जुटेको शिक्षकलाई एक्लो वृहस्पति झुठो हुन्छ भन्ने उखान हेक्का नभएको देखेर मलाई सधै खुल्दुली भैरहन्थ्यो | किन उनले यति मरिहात्ते गरेको होला ? भन्ने लाग्थ्यो | आफ्ना समकक्षीले जस्तै गरे पनि त उनको दिनचर्या चल्थ्यो नि ? झै लाग्थ्यो मलाई | कुरा एक दिनको हो , ती शिक्षकको अनुहार अलि मलिन थियो | मलिनाताको कारण सोध्न मलाई निकै कठिन भयो | मैले धेरै बेर उनको मलिनाताको कारण सोधपुछ गर्ने आँट नै गरिन | मेरो सोधाई कतै उनलाई काटेको घाउमा नूनचुक छरेको जस्तो पो हुने हो कि भन्ने डर लागि रहेको थियो | मेरो मनको उकुस्मुसाहटलाई मैले विस्तारै क्रमभंग गर्ने मनमनै निस्चय गरे | अनि उपयुक्त अवस्था मिलाएर म उनको नजिक गएँ | मैले सधै झैँ सर नमस्कार भनी सम्बोधन गरे | कुनै गहिरो चिन्तनमा चुर्लुम्म डुबुल्की मारेर आफु वरपरको वातावरणमा भैरहेका गतिविधिलाई समेत वास्ता नगरे झैँ गरी झल्यास हुँदै , अहो ! नमस्ते सर, भनी नमस्ते फर्काए | मैले, सर आरामै हुनुहुन्छ ? घरपरिवार सबैलाई सन्चै त छ नि ? उनले प्रतिउत्तर दिन नपाउदै अर्को प्रश्न गरे | अँ सर ठिकै छ | म ठिकै छु , परिवारलाई पनि ठिकै छ , बरु तपाई र तपाइको परिवारको हालखवर बताउनोस न ? उनले मलाइ प्रति प्रश्न गरे | मैले पनि ठिक छौ सर भनी जवाफ दिएँ | मैले कुरा थापें | यो लक डाउनको कारणले तपाईहरुको तलव के भै रहेको छ नि सर ? उनले भने हामी स्थायी शिक्षकले त तलव बुझिरहेका छौ | स्थानीय तहहरुले शिक्षकको तह अनुसार केहि दिनको तलव काटेर कोरोना राहत कोषमा जम्मा गरिदिए | बरु ... उनी रोकिए | उनले निरन्तरता दिन नभ्याउदै बरु ...के त सर ? मैले प्रश्न गरे | उनले थपे , बरु .... संस्थागत र सामुदायिक विद्यालयका पूर्णकालीन र आंशिक शिक्षकहरुले पुरा महिनाको तलव पाउनु भएको छैन | उनको उत्तरमा समानुभुती झल्केको महसुस गर्न मलाइ समय खर्च गर्नु नै परेन | अहो ! विडम्बना पो भएछ त मैले भन्दै गएँ | उसो भए ती माडसावहरुको दशैँ र तिहार पनि कतै उधारो त भएन ? मैले प्रश्न गरे | उधारो मात्र हो र हजुर खल्लो, महाखाल्लो र नखाउँ भने दिनभरको सिकार खाउ भने कान्छा बाबुको अनुहार नै भयो नि ! उनको उत्तर थियो | संगै काम गर्नेसाथीले तलव र चाडपर्व खर्च पाउदा वहाँहरुको तलवको केहि अंश पनि नआउनु निकै लज्जास्पद भयो | संस्थागत विद्यालयको त के कुरा गर्नु र ! नाफा कमाउन सम्म कमाए | अहिले ३/४ महिना विद्यार्थीसंग शुल्क उठाउन नपाउदा हामीले त्यो पढाई नभएको समयको तलव दिन सकेनौ भने | उनले थप्दै गए | हुँदा हुँदा लक डाउन अवधिको समेत शुल्क उठाएका सामुदायिक विद्यालयले नै आफ्ना निजि स्रोत र आशिक शिक्षकलाई तलव दिएनन , कति विद्यालयले बेतालवी बिदा नै दिए | कतिले त आफ्नो भक्तिभाव नगर्ने शिक्षकलाई अवकाश गर्ने उपयुक्त मौका नै पो बनाए | मैले थपे , यस्तो पनि हुन्छ र सर ? चाहिदाको भाँडो नाचाहिदाको ठाडो बनाउन पाईन्छ ? उनले थपे , संघीय सरकारले निर्देशिका, कार्ययोजना, निर्देशन र केही शिक्षकको तलव दियो | मन्त्रलाय काम भन्दा पनि गफ गर्नमा मै माग्न देखियो | प्रदेश सरकार शिक्षकको शरीर त चिन्दैन परै जाओस उसले शिक्षकको गन्ध समेत थाहा पाउदैन | स्थानीय सरकारको त झन के नै पो कुरा गरौ र ! अन्य क्षेत्रको बजेट पनि कोभिड राहतमा खर्च भयो भन्छ | आयोजना अलपत्र छन् तर पालिकाका सवारी साधनका नम्बरमा प्राप्त हुने ईन्धन र मर्मतको बील रोकिएको छैन रे ! अनुगमन भत्ता गएकै छ रे | कार्यालय नचले पनि चिया खाजाको खर्च कम भएको छैन भन्छन चिया पसलेहरु ! उनले आश्चार्य प्रकट गर्दै थप्छन धन्न शिक्षक तलव नपाए पनि धानिएका छन् , बाचेका छन् | मलाई पनि जिज्ञासा लाग्यो र सोधे | सर, अनि तपाइहरुले आफ्नो सहकर्मीले तलव नपाउदा विद्यालय प्रशासन र विद्यालय व्यवस्थापन समिति संग ती साथीहरुलाई तलव दिनु पर्यो , किन नभन्नु भएको नि ? कि विद्यालयको खातामा पैसा छैन भन्ने जानेर नसोध्नु भएको ? लामो सुस्केरा हालेर उनले भने , कुरा नगरेको होइन नि सर ! हाम्रा धेरै विद्यालय व्यवस्थापन समितिका पदाधिकारीहरु विद्यालयमा कुनै प्रोजेक्टको लागि बजेट बिनियोजन भएको सुनेपछि मात्र "हाँडीमा कनिका रहुन्जेल .....लाई निद्रा लाग्दैन " जस्तै गरी सक्रिय हुन्छन | केहि प्रधानाध्यापकहरु सहयोगी पक्कै छन् तर केहि भने मानवियताको "मा " सम्म उच्चारण गर्न मन नपराउने, जन्मजात प्रधानाध्यापकको पद मेरै हो झैँ गर्ने , नेताहरुको अघि पछी मात्र गर्ने, शिक्षकले चाकरी र चाप्लुसी गरिदेओस भन्ने चाहना राख्ने, आफै विद्यालय नआउने अर्को शिक्षकलाई किन नआएको भनेर चोर औला उठाउने, उपस्थित नहुदाको दिनको पनि हाजिरी रजिस्ट्ररमा हाजिरी गर्ने, विद्यालय सुशासनलाई खल्तीमा लिएर हिड्ने , आफ्नो अघि पछी गरि हो मा हो मिलाउने शिक्षकलाई सुविधाले डुवाईदिने, आफ्नो भन्दा फरक विचार राख्ने शिक्षक /कर्मचारीलाई आखांको कसिंगर ठान्ने, निश्चित शिक्षकको गुट बनाएर त्यो गुट भित्र रमाउने, तार्किक कुरा गर्न खोज्ने लाई बढी बोल्नुहुन्छ ? भनि धम्काउने र आफुले कुनै तरिकाले दमन गर्न नसक्नेको अवस्थामा स्वयं चाकरी गर्ने | यस्ता बाट के नै पो अपेक्षा गर्न सकिन्छ र हजुर | मैले भने ,तपाईहरुले पनि त आफ्नो धर्म निभाउनु पर्यो नि सर | सुन्नु हुन्छ धर्म निभाउदा कस्तो जवाफ पाइन्छ ? उनले प्रश्न गरे | मलाई पनि जिज्ञासा लाग्यो र हो मा हो मिलाउदै भने , बताउनोस न सर | तलव कहिले आउछ हेडसर भनी सोधेको त, पैसा जहिले हुन्छ त्यही बेला बल्ल तलव पाईन्छ रे ! उनले भन्दै थिए, यो अवस्थामा आफ्ना समकक्षीले कसरी आफ्नो आर्थिक आवश्यकता पूरा गरेको होला भन्ने चिन्तन त परै जाओस , वडो राजसी र सामन्ती ठाँटका साथ शिक्षकलाई धम्काउने पाराले विना विद्यालय व्यव्स्थापन समितिको निर्णय विद्यालय मेरो मात्र हो भनठानेझैँ गरी जवाफ दिन्छन, सामन्तीहरु | त्यस्ता प्रशासकहरु जन्मजात आफू शासक र शिक्षक कर्मचारी दास हुन भन्ने मानोविज्ञानबाट उम्कन सकेका छैनन् |
मलाई पनि अचम्म लाग्यो र सोधे , हाम्रा विद्यालयमा बाहिरबाट देखिएको जस्तो सुशासन छैन त उसो भए ? विद्यालयीय बातावरण शिक्षकमैत्री छैन त ? उनले भने, टुप्पाबाट पलाएका प्रधानाध्यापक भएका विद्यालयको विडम्बना यस्तै हो , सुशासन र सिस्टम प्रधानाध्यापकको खल्तीको पैसा हो , जलाई , जतिखेर , जुन रुपमा पनि प्रयोग गर्न मिल्ने तर सबै प्रधानाध्यापक भने त्यस्ता छैनन् , कति प्रधानाध्यापकले त विद्यालयलाई हरेक तरिकाले उचाईमा पुर्याएका छन् |
मैले थपे , विद्यालयम मात्र कहाँ हो र सर अहिले सबै क्षेत्र प्राय: उस्तै उस्तै छन् | धेरै चिन्ता नलिनुस | विद्यार्थी संग सिकाईमा जुट्नु शिक्षकको धर्म हो , तपाई शिक्षकहरु त्यसमै रमाउनु पर्छ होला, होइन र सर ? यसो भन्दै गर्दा नाजायज कुराहरु प्रति खवरदारी नगर्नोस भन्न खोजेको होइन नि मैले |
अहो समय पनि धेरै भएछ ! फेरी फेरी कुराकानी गरौला ल सर | ल त नमस्कार
हवस् सर नमस्कार , तपाई संग कुरा गर्दा खुसी लाग्यो, उनले भने | फेरी भेटौला सर , भन्दै म पनि उनी संग विदा भए
||
